خبرنگاران عصر جدید، حرکت از حاشیه به متن - مهسان بلاگ

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبرنگاران، عصر جدید برنامه ای است تلویزیونی با مجری گری احسان علیخانی. فارغ از چند و چون این برنامه به لحاظ فنی و کیفی، و تقلیدیش از یک برنامه تلویزیونی آمریکایی و کلیت کار و از جمله عنوان آن، می توان به مثابه تجربه ای متفاوت از مدرنیسم در نظر گرفت. خود برنامه بیانگر یک تجربه رسانه ای مدرن است که می توان آن را مرحله ای از تکامل تجربه رسانه و به ویژه تلویزیونی دانست.

علاوه بر این، محتوای برنامه به صورتی است که در آن نشان می دهد که ورود ایران به مدرنیسم، از نظر رابطه حاشیه-مرکز می توانست به صورتی متفاوت از آنچه تاکنون تجربه نموده ایم، باشد. تجربه ای که در آن افراد، گروه ها و مناطق به حاشیه رانده شده می توانستند حضوری فعال در ساخت ایران مدرن داشته باشند.

هر چند، به نظر می رسد جنبه سرگرمی و جذب مخاطبِ بیشتر بر سویه استعدادیابی برنامه عصر جدید می چربد، با این حال حضور افرادی با استعدادها و توانایی های متفاوت و از نقاط مختلف کشور، نقطه قوت این برنامه است. افرادی از روستایی و کشاورز و عشایر گرفته تا راننده تاکسی و بچه های کار ساکن در حاشیه فقیرترین شهرهای کشور امکان حضور در عصر جدید را پیدا نموده و توانسته اند صدا و تصویر خود را به مرکز و مرکز نشینان و همچنین به سراسر کشور برسانند.

تجربه مدرنیته و باز سازی رابطه حاشیه-مرکز

کمی بیش از یک قرن از ورود ایران به عصر جدید می گذرد، و ما در این صد سال مدرنیسم و نوسازی را به گونه خاص خودمان تجربه نموده ایم. به همین خاطر بعضی از مدرنیته ایرانی حرف می زنند. این تجربه هنوز هم در حال اجرا است و شواهد از این حکایت دارد که ما با شاخصه های یک کشور مدرن و توسعه یافته فاصله داریم.

سوای اینکه فاصله ما تا وارد شدن به جرگه کشورهای توسعه یافته چقدر است و چه مدت و چگونه باید کوشش کنیم تا به این هدف دست یابیم، تجربه ایران از مدرنیسم دارای یک ویژگی شاخص و غیر قابل انکار است: بازسازی رابطه حاشیه - مرکز بر مبنایی جدید، ایجاد شکافی بین این دو و مهمتر از آن تعمیق روز افزون آن طی یک قرن گذشته.

در این مدت، تمامی برنامه های توسعه به صورتی بوده است که مناطق دور از پایتخت، روستاییان، کشاورزان، گروه های قومی و مذهبی، زنان، معلولان و غیره کمترین مشارکت در طراحی برنامه و معین خط مشی ها و سیاستگذاری ها داشته اند. این در حالی است که مشارکت حداکثری با حضور همه اقشار و گروه های اجتماعی شرط اصلی موفقیت در پیشرفت و توسعه بوده و کشورهای توسعه یافته برای رسیدن به نقطه کنونی از تجربه این مشارکت حداکثری برخوردار بوده اند.

وقتی که یکی گروه اجتماعی نتواند در مرکز برنامه ریزی کشور نماینده ای داشته باشد تا خواسته ها، احتیاجها، ظرفیت ها و کم و کاستی های خود را به گوش مسوولین و سیاست گذاران برساند، طبیعی است که خواسته یا نا خواسته در سیاستگذاری ها به حاشیه رانده می شود.

نخستین تجربه حاشیه-مرکز به حاشیه راندن روستا و به تبع آن کشاورزی باز می شود. بدین ترتیب شهرگرایی و صنعت گرایی در مرکز برنامه ها قرار گرفته و از نظر جغرافیایی نیز ابتدا صندلی مرکزیت به شهر تهران و سپس به چند شهر دیگر داده شد. با این حال در تاریخ صد ساله نوسازی و توسعه همیشه تسلط و هژمونی با شهر تهران بوده و سایر شهرهای مهم کشور نیز تا حدود زیادی در حاشیه این شهر قرار داشته اند.

حاشیه رانی و شکل گیری دوگانه های هویتی

نخستین نتیجه این حاشیه سازی و حاشیه رانی ایجاد دوگانه های شهری-روستایی از یک طرف و تهرانی - شهرستانی از طرف دیگر بوده است. این دوگانه ها از مهمترین بنیان های شکل بندی هویت اجتماعی در تاریخ معاصر ایران بوده اند. مهم تر آنکه، دوگانه های هویتی یاد شده همیشه با نوعی ارزش گذاری و قضاوت ارزشی همراه بوده اند. طوری که زندگی و فرهنگ شهری در مقابل شیوه زندگی روستایی خوب تر، بهتر و مدرن تر و در سطح ملی نیز زندگی و فرهنگ تهرانی در مقابل زندگی شهرستانی ها برتر و مدرن تر معرفی شده است.

نکته قابل توجه، نقش رسانه ها در ایجاد و بازتولید این دوگانه های هویتی است. هر چند ارائه آماری دقیق در این مورد سخت به نظر می رسد اما به جرأت می توان گفت که در سریال ها و برنامه های تلویزیونی، مستندها و حتی فیلم های سینمایی بازنمایی های هویتی اقشار و گروه های مختلف اجتماعی به صورتی بوده است که هر چقدر به مرکز نزدیک تر می شویم با آدم ها و سبک های زندگی مدرن تر و بهتر روبرو هستیم و در مقابل حاشیه را سنتی تر و به طور تلویحی عقب مانده و بد می بینیم.

مرکز و نگاه شرق شناسانه

به طور کل نوعی نگاه شرق شناسانه بر محتوای برنامه های رسانه ای در باره حاشیه حاکم بوده و هست. شرق شناسی به این معنا که مناطق، نواحی و گروه هایی که در حاشیه هستند به عنوان مکان هایی سنتی و بدور از دنیای تمدن مدرن معرفی می شوند که احتیاج به کشف و شناسایی دارند. انگار خارج از تهران شهرستان ها و شهرستانی ها مکان ها و آدم های ناشناخته ای هستند که باید در موردشان به مخاطب اطلاعات لازم را بدهند. بدون شک این اطلاعات گزینشی است و بیشتر شامل جنبه هایی از زندگی در حاشیه می شود که برای انسان شهری و مدرن جذاب باشد. در بخش ها و عناصر سنتی و محلی هویت و سبک زندگی آنها برجسته و در قالب داستانی جذاب و تماشایی روایت می شود. البته این بازنمایی سنتی تنها محدود به شهرستانی ها نیست و ساکنان حاشیه تهران را نیز شامل می شود. در واقع، حاشیه نشینان شهر تهران همان شهرستانی ها و روستاییانی هستند که در تهران نه تنها از نظر مالی و اجتماعی بلکه از نظر هویتی نیز در حاشیه هویت تهرانی قرار دارند.

کمترین تبعات رویکرد و نگاه حاشیه مرکز در برنامه های توسعه و سپس بازنمایی هویتی شهری-روستایی و تهرانی-شهرستانی در رسانه ها، گرایش به فرار از حاشیه به مرکز است که در قالب مهاجرت های گسترده از شهرها به روستاها و یا از شهرستان به تهران مصداق پیدا نموده است.

تجربه برنامه عصر جدید بیانگر نگاهی متفاوت به حاشیه و پیرامون است. اساساً تصویر مرکز-حاشیه در آن کم رنگ تر بوده و شاید حتی به چشم هم نمی آید. در عصر جدید آدم ها از سراسر ایران حضور دارند. آدم هایی که این بار به جای اینکه دوربین های صدا و سیما به منظور اکتشاف و شناسایی به دیارشان برود، خود به واسطه عصر جدید در مرکز حضور پیدا نموده اند تا نشان دهند ایران تنها تهران نیست و راه توسعه کشور نه در مرکزگرایی، که در تمرکززدایی و رهایی از نگاه حاشیه-مرکزی نهفته است.

پژوهشم**س-م **1552

hodablog.ir: هدا بلاگ | انجمن گفتگوی سیستم مدیریت محتوای هدا بلاگ