تفکر سیستمی چیست؟ بررسی مفهوم، ویژگی ها و کاربردها

به گزارش مهسان بلاگ، همان طور که احتمالاً می دانید، سیستم به مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته اشاره دارد که هر یک از این اجزا دارای هدفی معین هستند و در عین حال، برای دست یابی به هدف کلی سیستم با یکدیگر همکاری می کنند. حال بر اساس تعریف ارائه شده برای یک سیستم، سؤالی که مطرح می شود این است که تفکر سیستمی به چه مفهومی اشاره دارد؟ در این مقاله قصد داریم تا به بررسی مفهوم تفکر سیستمی پرداخته، ویژگی ها، اصول و کاربردهای آن را در فرآیند تصمیم گیری های زندگی شخصی و کاری مورد بررسی قرار دهیم. در ادامه، به منظور درک بهتر مفهوم تفکر سیستمی چند مثال کاربردی از آن در دنیای واقعی ارائه خواهیم کرد. همچنین دیدگاه بزرگان در ارتباط با تفکر سیستمی را مورد بررسی قرار داده و ضرورت به کارگیری این نوع تفکر در راستای تحقق اهداف خود را تشریح می کنیم.

تفکر سیستمی چیست؟ بررسی مفهوم، ویژگی ها و کاربردها

تفکر سیستمی چیست؟

تفکر سیستمی به روشی برای حل مسائل مختلف اشاره دارد که در آن، هر یک از اجزا در راستای رفاه کلی سیستم تلاش کرده و صرفاً منافع شخصی خود را مد نظر قرار نمی دهند. در حقیقت، در تفکر سیستمی، تمامی بخش های سیستم به یکدیگر مرتبط بوده و آسیب رسیدن به هر یک از اجزا منجر به از کار افتادن کل سیستم می شود.

از سوی دیگر، تفکر سیستمی به افراد کمک می کند تا بتوانند ارتباط مابین سیستم های مختلف و احتمالاً غیر مرتبط به یکدیگر، نحوه تعامل و چگونگی تأثیرگذاری آن ها بر یکدیگر را درک کرده و به عنوان جزئی از سیستم مد نظر نقشی مثبت در راستای هدف کلی سیستم ایفا نمایند.

تفکر سیستمی چه ویژگی هایی دارا است؟

به طور کلی، خصوصیات تفکر سیستمی در چهار ویژگی زیر قابل بیان است:

1. تفکر در ابعاد بزرگ تر سیستم

این ویژگی به بررسی موضوعی می پردازد که در آن تمامی مسائل و مسائل افراد و سیستم ها، به یک سیستم بزرگ تر مرتبط بوده و برای کشف منبع این مسائل نیاز است تا مسئله را در ابعاد بزرگ تر مورد بررسی قرار داد. به همین دلیل، برای دست یابی به منشأ مسائل خود لازم است تا دیدگاه خود را تغییر داده و روی ابعاد بزرگ تر مسائل مذکور تمرکز بیشتری داشته باشیم. در چنین شرایطی، می توانیم راه چاره هایی به اصطلاح سیستماتیک بیایم که ضمن حل مسائل و تأمین منافع شخصی، در راستای منافع کل سیستم نیز باشند.

2. ایجاد تعادل مابین دیدگاه های بلندمدت و کوتاه مدت

در حقیقت، تفکر سیستمی بر این خصوصیت پایدار است که تعادلی نسبی مابین تفکرات و دیدگاه های بلندمدت و کوتاه مدت برقرار کند. به عبارت بهتر، هر یک از اجزاء سیستم مد نظر، پیش از هر گونه اقدام یا تصمیمی به تمامی جنبه ها و تأثیر و پیامدهای احتمالی هر یک از اقدامات خود در بلندمدت و کوتاه مدت فکر کرده و سپس نسبت به عملی کردن آن اقدام می نمایند.

3. مد نظر قرار دادن فاکتورهای قابل اندازه گیری و غیرقابل اندازه گیری

از جمله دیگر خصوصیات تفکر سیستمی این است که امکانی را برای اجزای درونی سیستم فراهم می آورد تا در فرایند تصمیم گیری های خود تأثیر فاکتورهای قابل اندازه گیری و غیرقابل اندازه گیری را بسنجند. به عبارت بهتر، تفکر سیستمی روشی است که در آن تمامی فاکتورهای تأثیرگذار ملموس و حتی غیرملموسی همچون روحیه، سطح اعتماد طرفین و روابط کاری در فرایند تصمیم گیری مد نظر قرار داده می شوند. از سوی دیگر، در تفکر سیستمی میزان تأثیرگذاری عوامل غیرملموس نیز بر سطح درک هر یک از اجزای سیستم از ابعاد مختلف مسائل مد نظر سنجیده می شوند.

4. تشخیص ماهیت پویا، پیچیده و وابستگی سیستم ها به یکدیگر

تفکر سیستمی به افراد می آموزد تا با نگاهی اجمالی به ساختارهای مختلف سازمانی بتوانند سیستم های موجود یا مرتبط با هر یک از سیستم های بزرگ تر را تشخیص داده و نحوه تعامل آن ها با یکدیگر را درک نمایند. در حقیقت، تفکر سیستمی امکان درک روابط پیچیده مابین سیستم های مختلف را فراهم می نمایند. از سوی دیگر، چنین تفکری مهارت تصمیم گیری بر اساس درک حاصل از روابط پیچیده سیستم ها را برای اجزای سیستم امکان پذیر می سازد.

بنابراین بر اساس خصوصیات تفکر سیستمی می توان گفت که به منظور اتخاذ تصمیم های مناسب در جهت حل مسائل نیاز است تا روابط مابین سیستم ها و ماهیت هر یک را درک کرده و از ابعاد بزرگ تری به مسائل و منشأ هر یک نگاه کرد.

تفکر سیستمی چه کاربردهایی می تواند داشته باشد؟

به طور کلی، تفکر سیستمی روشی مؤثر برای حل معضلات و مسائل پیچیده ای است که گریبان گیر افراد، سایر اجزای سیستم یا کل سیستم می شوند. در حقیقت، بسکمک از ما تا به امروز با مسائل پیچیده ای روبرو شده ایم که عناصر و عوامل متعددی در آن نقش داشته اند. از سوی دیگر، برخی فاکتورهای تأثیرگذار در چنین مسائلی معمولاً نتیجه اقداماتی بوده اند که در گذشته به منظور رفع برخی مسائل اتخاذ شده اند!

همان طور که تعیین است، رفع چنین مسائلی سخت بوده و راه چاره های مرسوم و سنتی منجر به حل اثربخش مسئله نمی شوند؛ به طوری که برای حل آن ها باید راه کارهایی جامع ارائه شوند. در چنین شرایطی، تفکر سیستمی امکانی را برای افراد و سایر عوامل تأثیرگذار در فرایند تصمیم گیری فراهم می آورد تا با برخورداری از طرز تفکری همه جانبه، راه چاره هایی برای کسب نتایج مطلوب در شرایط پیچیده ارائه نمایند. به همین دلیل، در ادامه چند مثال از جهانی واقعی در رابطه با کاربرد تفکر سیستمی در حد مسائل ارائه می کنیم.

5 مثال از به کارگیری تفکر سیستمی در جهانی واقعی

  • بدن یک فرد، سیستمی یکپارچه بوده و از سیستم های کوچک تری همچون سیستم تنفسی، گوارشی، عصبی و … تشکیل شده است؛ به طوری که هر یک از این سیستم ها نیز از اجزای مختلفی تشکیل شده و با یکدیگر در ارتباط هستند. حال با به کارگیری تفکر سیستمی می توان گفت که آسیب رسیدن به هر یک از اجزای تشکیل دهنده سیستم بدن منجر به ایجاد وقفه در عملکرد کلی آن شده و در موارد شدیدتر موجب از کار افتادن سیستم خواهد شد.
  • هر یک از کارمندان سازمان های مختلف نیز جزئی از سیستم کلی سازمان بوده و با یکدیگر در ارتباط هستند. در این صورت تفکر سیستمی می گوید که تأمین منافع هر یک از کارکنان منجر به تأمین منافع سازمان می شود. از سوی دیگر تأمین منافع سازمان نیز در راستای منافع شخصی هر یک از کارکنان است. در نتیجه، با برخورداری از تفکر سیستمی دیگر تفاوتی بین سرایدار یک سازمان با پزشکان آن قائل نخواهیم بود؛ چرا که میدانیم هر یک از این افراد به عنوان جزئی از سیستم کلی بوده و به یک اندازه در موفقیت سازمان تأثیرگذار هستند.
  • یکی از معضلات شرکت های تولید مواد غذایی ارگانیک در جهت تأمین نیازهای روزافزون مصرف نمایندگان، دسترسی به زنجیره تأمین مناسب است. در چنین شرایطی، تفکر سیستمی، سرمایه گذاری روی تولیدنمایندگان مواد ارگانیک را ایجاب می کند. در حقیقت، این موضوع موجب می شود تا شرکت ارتباط خوبی با مشتریان خود و همچنین تولیدنمایندگان مواد ارگانیک برقرار کند. از سوی دیگر، چنین تفکری موجب می شود تا شرکت با وجود سرمایه گذاری شرکت روی تولیدنمایندگان، در درازمدت مقدار بازگشت سرمایه قابل توجهی داشته باشد.
  • سرمایه گذاری شرکت های بزرگ روی انرژی های تجدید پذیر نیز می تواند یکی از مثال های کاربردی از تفکر سیستمی باشد. برای مثال، شرکت های بزرگی که مصرف انرژی قابل توجهی برای اداره دیتاسنترهای خود دارند، می توانند روی انرژی های تجدید پذیر سرمایه گذاری نمایند. در چنین شرایطی، برند شرکت در میان کاربران و مشتریان شناخته شده و در مصرف انرژی های طبیعی تجدید ناپذیر صرفه جویی می شود و در درازمدت نیز جهان به جای بهتری برای زندگی انسان ها و فرزندانشان مبدل خواهد شد!
  • به عنوان مثال نهایی می توان به استفاده از خودروهایی اشاره کرد که آلودگی کمتری برای محیط زیست ایجاد می نمایند. در حقیقت، تولید چنین خودروهایی هم برای شرکت تولیدنماینده و هم برای محیط زیست منافعی به همراه دارد. به عبارت دیگر، این موضوع از یکسو منجر به بهبود برند شرکت تولیدنماینده و افزایش درآمد آن شده و از سوی دیگر موجب کاهش آلودگی محیط زیست می شود. به علاوه، بدیهی است که این موضوع تأثیر مثبتی روی سلامت جانداران کره زمین خواهد داشت!

چرا برخورداری از تفکر سیستمی مهم است؟

همان طور که اشاره شد، تفکر سیستمی امکانی را برای اجزای سیستم فراهم می آورد تا راه چاره هایی هوشمندانه و پایدار برای حل مسائل پیش رو ارائه نمایند. به عبارت ساده تر، تفکر سیستمی ابعاد بزرگ تر و دقیق تری از واقعیات ارائه داده و به افراد کمک می کند تا نسبت به حل مسائل خود اقدام نمایند.

همچنین برخورداری از تفکر سیستمی افراد را به سمت طرز تفکری سوق می دهد تا در حل مسائل و ارائه راه چاره های مد نظر دیدگاهی همه جانبه و بلندمدت داشته باشند. در حقیقت، ارائه راه چاره هایی بر مبنای تفکر سیستمی برای رفع مسائل پیش رو تأثیر چنین مواردی را در درازمدت سنجیده و پیامدهای ناخواسته آن را مد نظر قرار می دهد. در نهایت، تفکر سیستمی بر پایه اصولی اساسی و جهان شمول است که هر یک از افراد با یادگیری و برخورداری از چنین تفکری می توانند آن را در تمامی ابعاد زندگی شخصی و کاری مورد استفاده قرار دهند.

تفکر سیستمی بر چه اصولی پایدار است؟

به طور کلی، تفکر سیستمی بر دو اصل پایدار است که عبارتند از اصل ترکیب و اصل تضاد. در ادامه، هر یک از این اصول را با جزئیات بیشتری تشریح می کنیم.

1. اصل ترکیب

اصل ترکیب در تفکر سیستمی به بیان این موضوع می پردازد که یک سیستم از تعامل مابین اجزای تشکیل دهنده آن به وجود می آید؛ به طوری که فعالیت جداگانه آن ها بدون برقراری ارتباط مابین اجزای مختلف معنایی ندارد. بنابراین چنانچه یک سیستم را تجزیه کنیم، ویژگی های مهم خود را از دست می دهد.

در نتیجه، می توان گفت که رفتار کلی سیستم و تصمیم گیری در مورد آن به روش تحلیل و بررسی هر یک از اجزاء امکان پذیر نیست. در حالی که برای درک رفتار کلی سیستم علاوه بر مهارت حل مسئله نیازمند تفکر سیستمی هستید. در واقع، تفکر سیستمی منجر بدین می شود تا با دید وسیع تری به مسئله مد نظر نگاه کرده و راه چارهی جامع برای آن ارائه کنید.

2. اصل تضاد

این اصل در تفکر سیستمی به نحوه برقراری ارتباط مابین هر یک از اجزای سیستم اشاره دارد. در واقع، بر اساس اصل تضاد می توان گفت که اجزای مختلف سیستم در صورتی که با کارایی بسیار عالی ساخته شوند، لزوماً نمی توانند بالاترین کارایی در کل سیستم را به دنبال داشته باشند. به بیان دیگر، اجزای سیستم را باید به گونه ای طراحی کرد که متناسب با یکدیگر بوده و هماهنگ با هم به روشی مؤثر و کارا عمل نمایند. در چنین شرایطی، سیستم به بالاترین کارایی خود دست می یابد.

تفکر سیستمی از دیدگاه بزرگان این حوزه چگونه تعبیر شده است؟

پیتر سنگ از جمله دانشمندان بزرگ حوزه تفکر سیستمی است که در این زمینه فعالیت های بسیار ارزشمندی داشته است. وی در رابطه با تفکر سیستمی اعتقاداتی دارد که در ادامه برخی از این جملات را مرور می کنیم.

  • انسان ها هرگز با تغییر مخالفت نمی نمایند، آن ها با تغییر کردن خودشان مخالف هستند.
  • هر وقت از نقش رهبری در سازمان صحبت می کنیم، از مثال کشتی و ناخدا استفاده می کنیم؛ حال آن که از نقش مهم سازنده کشتی غافل می شویم. در واقع، نقش ساختار را فراموش می کنیم و تنها درگیر افراد می شویم.
  • همسو بودن افراد با تیم بسیار مهم است. در حالی که قدرت و اختیار دادن به کسانی که با تیم همسو نیستند، آشوب را بیشتر و اوضاع را خطرناک تر می کند.
  • تنها مزیت رقابتی پایدار برای سازمان ها این است که در توانایی یادگیری سریع تر از رقیبانشان باشند.
  • مسائل امروز معمولاً ناشی از راه چاره های دیروزمان هستند!
  • رهبری زمانی معنا پیدا می کند که انسان ها خودشان را قربانی شرایط ندانند؛ بلکه در تلاش برای خلق شرایطی جدید و مناسب تر باشند.
  • ما از طریق یادگیری خودمان را بازآفرینی می کنیم و از طریق یادگیری به موجودات جدیدی با قابلیت های جدید تبدیل می شویم که قبلاً از آن ها ناتوان بوده ایم.

همچنین راسل اکاف از بزرگان مدیریت قرن اخیر در حوزه های تئوری مدیریت، سازمان دهی و همین طور تفکر سیستمی دستاوردهای ارزشمندی داشته است. در ادامه برخی از جملات او را در رابطه با تفکر سیستمی مرور می کنیم.

  • مدیران از کارهای درست خود نمی آموزند، آن ها با اشتباه کردن یاد می گیرند.
  • برخی از مدیران برای کارهایی که کمتر مهم است، وقت بیشتری می گذارند؛ به طوری که وقتی که روی حاشیه پردازی و تعارفات صرف می شود، بیشتر از زمانی است که صرف کارها و بحث های حیاتی می شود.
  • هر چه میزان درک یک فرد در رابطه با حرفی که می زند کمتر باشد، متعصبانه تر از آن دفاع می کند.
  • گاهی تحلیل یک سیستم فقط به ما می گوید که سیستم چگونه کار می کند؛ اما در مورد چرایی کارکرد آن چیزی به دست نمی دهد.
  • زمانی که یک کسب وکار را می خرید، آینده آن را بخرید نه گذشته اش را.
  • هر فرهنگی یک الگوی فکری مشترک دارد. این الگوی فکری همان سیمانی است که آجرهای فرهنگ را کنار هم نگاه می دارد. این نحوه فکر کردن است که نشان می دهد آن فرهنگ جهان را چگونه می فهمد.
  • بسکمک از بیانیه های مأموریت سازمان ها بی معنی هستند. آن ها نیازهایشان را با هدف هایشان اشتباه می گیرند. سازمانی که در مأموریت خود کسب سود برای سهامداران را ذکر می کند، مانند کسی است که مأموریت زندگی خود را جذب اکسیژن کافی برای تنفس اعلام کند!

جمع بندی

در این مقاله مفهوم تفکر سیستمی را مورد بررسی قرار داده و گفتیم که برای برخورداری از چنین تفکری نیاز است تا اجزای تشکیل دهنده آن، نحوه برقراری تعامل مابین اجزا و همچنین تعامل مابین سیستم های مختلف را درک کرد. در ادامه، ویژگی های تفکر سیستمی را مورد بررسی قرار داده و اهمیت چنین طرز تفکری در فرایند حل مسائل و تصمیم گیری را تشریح کردیم. در سرانجام، مثال هایی از کاربرد تفکر سیستمی ارائه داده و نظرات بزرگان این حوزه را در رابطه با تفکر سیستمی ارائه کردیم. آیا تا به امروز از مهارت های تفکر سیستمی برای حل مسائل پیرامون خود استفاده کرده اید؟ نظرات، تجربیات و پیشنهادات خود را در رابطه با اصول تفکر سیستمی و کاربرد آن در حل مسائلتان را با ما و کاربران انگیزه در میان بگذارید.

hodablog.ir: هدا بلاگ | انجمن گفتگوی سیستم مدیریت محتوای هدا بلاگ

منبع: مجله انگیزه
انتشار: 6 آبان 1400 بروزرسانی: 6 آبان 1400 گردآورنده: mahsanblog.ir شناسه مطلب: 60941

به "تفکر سیستمی چیست؟ بررسی مفهوم، ویژگی ها و کاربردها" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "تفکر سیستمی چیست؟ بررسی مفهوم، ویژگی ها و کاربردها"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید